De Napolitaanse kerststal

Op dit moment is op een steenworp afstand van mijn huis in het Centro Storico de kerstmarkt van San Gregorio Armeno begonnen. Hier kan alles voor de kerststal ingekocht worden, van de stal en omgeving zelf tot alle figuurtjes gemaakt van plastic, gisp of terracotta. De Napolitaanse Kerststal is een fenomeen op zich. De Napolitaanse ‘presepe’ ontstaat in de 18e eeuw vertellen Ulderico Pinfildi en Imma Marasco die ik bezoek in hun ‘laboratorio’ met Parisa Yousef Doust en Patrick Thomson. Centraal staat altijd de ‘Natività’, de Geboorte van Jezus, maar de Napolitaanse kerststal beperkt zich niet alleen tot de stal-scène!. Er zijn talloze andere gebeurtenissen uit het Kerstverhaal te zien: de Annunciatie; de herberg waar Maria en Jozef geen onderdak vonden; de scène waarbij de Herders de ster zien die de geboorte van Jezus aankondigt; het bezoek van de Drie Koningen; de Vlucht naar Egypte etcetera. Al deze scènes worden bevolkt door verschillende mensen en dieren zoals muzikanten, een herbergier, vissers, dorpelingen met een ezel, een odalisk, een bedelaar, een boer met schapen, een kastagneverkoopster, een pijprokende man etcetera. De setting van het geheel is een landschap van tempelruïnes en Napolitaanse dorpsstraatjes zoals nu nog te zien zijn in het centrum van Napels en in dorpjes in Zuid-Italië. Deze ruïnes hebben enerzijds een symbolische waarde; op deze oude ruïnes zou het nieuwe geloof gaan groeien dat Jezus tijdens zijn leven zou gaan verkondigen. Anderzijds waren de ruïnes in de 18e eeuw aan de orde van de dag, omdat in die tijd Herculaneum en Pompei werden opgegraven. Deze plekken inspireerden niet alleen de makers van de kerststallen, maar ook schrijvers als Goethe die op zijn ‘Italienische Reise’ naar het zuiden afzakte en schilders uit Nederland als Anton Pitloo die zich in Napels vestigde en hier zou gaan uitmaken van de School van Posilipo. In de 18e eeuw werd Napels overheerst werd door de Spaanse ‘Borboni’, de Bourbon-dynastie. Koning Ferdinando IV regeerde over Napels dat deel uitmaakte van het Koninkrijk van de Twee Siciliën. De Napolitaanse ‘Presepe’ reflecteert in elk opzicht de tijd van de Borboni, zo ook de kostuums van de figuren in de kerststal. Naast de vaak kostbare kostuums, zijn er figuren met muziekinstrumenten, minutieus gemaakt van ivoor, ebbenhout, zilver. De figuren in de kerststal zijn circa 55 cm hoog en worden met de hand gemaakt van ijzerdraad en stro. De hoofdjes zijn van terracotta en hebben glazen oogjes; de armen en benen zijn vaak van hout gemaakt. Door het ijzerdraad kunnen de figuren in alle mogelijke standen gebogen worden. We staan stil bij een grote groep van Turkse muzikanten die in het laboratorium is opgesteld. Dit zijn, vertelt Ulderico, muzikanten die de Drie Koningen vergezelden op hun reis vanuit het Oosten. Onder de Turken is ook een zwarte man te zien. Deze figuren werden gemodelleerd naar de buitenlanders in Napels. Aan het eind van de 18e eeuw was er een grote gemeenschap Turken in Napels en hadden veel rijke Napolitaanse families zwarte slaven. Ulderico vertelt dat hij probeert daar waar mogelijk is een eigen kijk op het kerstverhaal te geven. Zo lichtte hij de scène van de Vlucht naar Egypte uit de kerststal en probeert de vluchtende Jozef en Maria met hun pasgeboren kind in een eigentijds daglicht te plaatsen. Naast figuren voor in de kerststal wijdt het laboratorium van Ulderico zich ook aan de figuur van Pulcinella, die soms zelfs in de kerststal kan verschijnen. Pulcinella is een figuur met witte kledij en een zwart masker die alle ondeugden vertegenwoordigt die de Napolitaan bezit: het niet willen werken, altijd willen slapen, altijd willen eten (en veel!) etcetera. Pulcinella maakt zo dus eigenlijk de Napolitaan belachelijk. Vaak zie je Pulcinella gecombineerd met de ‘corna’ (hoorn). De corna staat symbool voor vrruchtbaarheid en weert tegelijkertijd het ongeluk af. Napolitanen zijn een erg bijgelovig volk. De prijs van een figuur in de kersstal varieert van 500 tot 1.000 euro en kerststallen worden dan nu vooral gemaakt voor rijke verzamelaars in binnen-en buitenland. Vroeger werden de kerststallen in opdracht vervaardigd voor de koning en de kerken. In de Reggia van Caserta, het Versailles van Zuid-Italië, is bijvoorbeeld de koninlijke kerststal nog te bezichtigen en in het Chiostro di San Martino in Napels staat de beroemde Presepe Cuciniello. In Nederland wordt in het Catharijnenconvent in Utrecht altijd in de kerstperiode een Napolitaanse kerststal opgesteld.